'Όμοιος ομοίω αεί πελάζει'

Αλήθεια, τα αντίθετα έλκονται; Έτσι σκέφτεται μεγάλο μέρος της σημερινής (ποπ) κουλτούρας. Ταινίες όπως το Pretty Woman και The Notebook δείχνουν ότι τα ζευγάρια που δεν έχουν σχεδόν τίποτα κοινό μεταξύ τους προορίζονται οι ένας για τον άλλον. Όμως, οι ψυχολογικές μελέτες δίνουν μια διαφορετική εικόνα. Όταν οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα επιλογής, αναζητούν τους ανθρώπους που τους μοιάζουν. Οι ψυχολόγοι αποκαλούν αυτό το φαινόμενο έλξη της ομοιότητας και αυτό συναντάται σε πολλούς πολιτισμούς.

Η έλξη της ομοιότητας είναι ιδιαίτερα έντονη στα ρομαντικά ζευγάρια. Για παράδειγμα, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μία έρευνα στο Σικάγο συνέλεξε δεδομένα για να ανακαλύψει πού και πώς οι Αμερικανοί συναντούν τους/τις συντρόφους τους. Η Επιτροπή διαπίστωσε ότι "οι άνθρωποι αναζητούν ή βρίσκουν συντρόφους που τους μοιάζουν και συντρόφους, με τους οποίους μπορούν να συγκριθούν «ποιοτικά».  Η μεγάλη πλειοψηφία των γάμων παρουσιάζουν αυτή την ομοιότητα για σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά μετρήθηκαν, που περιλαμβάνουν από την ηλικία για την εκπαίδευση μέχρι την εθνικότητα."

Το ίδιο ισχύει και για τους φίλους μας. Μία  πρόσφατη μελέτη στο Wellesley College και το Πανεπιστήμιο του Κάνσας αποδεικνύει κάτι τέτοιο. Οι ερευνητές ενδιαφέρονταν για το πώς η κοινωνική πολυμορφία του κολεγίου μπορεί να επηρεάσει τις κοινωνικές σχέσεις: Μήπως τα σχολεία με μεγαλύτερη κοινωνική πολυμορφία μπορούν να οδηγήσουν και σε διαφορετικές σχέσεις;

Διεξήχθη σύγκριση των σχέσεων των μαθητών σε ένα μεγάλο κρατικό πανεπιστήμιο (University of Kansas) με τέσσερα μικρά κολέγια στο Κάνσας. Ζητήθηκαν από τους μαθητές τα δημογραφικά τους στοιχεία, αλλά και στάσεις και πεποιθήσεις γύρω από ποικίλα θέματα (απόψεις για τον έλεγχο των γεννήσεων και κατανάλωσης οινοπνεύματος από ανηλίκους, για παράδειγμα). Βρήκαν ότι η "μεγαλύτερη ανθρώπινη ποικιλομορφία εντός ενός περιβάλλοντος οδηγεί σε λιγότερο προσωπική διαφορετικότητα." Οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο του Κάνσας, με άλλα λόγια, τείνουν να δημιουργήσουν πιο ομοιογενείς κοινωνικές ομάδες σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους σε μικρότερα σχολεία. Αυτό σημαίνει, κατά ειρωνεία της τύχης, ότι όσο περισσότερες ευκαιρίες υπάρχουν για να ακολουθήσει και να επιλέξει κανείς διαφορετικές σχέσεις τόσο μεγαλύτερη είναι η τάση να κλίνει προς ομοϊδεάτες.

Αυτό μπορεί να είναι ένα πρόβλημα. Αρκετές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία δείχνουν τη σημασία της πνευματικής διαφορετικότητας. Μια ανάλυση των πτυχιούχων του Stanford Business School διαπίστωσε ότι "οι επιχειρηματίες με πιο «ποικιλόμορφα» και «διαφορετικά» κοινωνικά δίκτυα πετυχαίνουν τρεις φορές υψηλότερη επίδοση στον άξονα της καινοτομίας, γεγονός που υποδηλώνει ότι η δυνατότητα πρόσβασης σε «μη-προσβάσιμες πληροφορίες από τους ομοίους» είναι μια πολύ σημαντική πηγή νέων ιδεών." Μια τέτοια ανοχή και αναζήτηση της διαφορετικότητας αναγκάζει το άτομο να σταματήσει να επαναπαύεται στα πιστεύω του και τα στεγανά του, και να ανοίξει τους ορίζοντές του. Κάτι τέτοιο αυτόματα ανοίγει μπροστά του περισσότερους δρόμους προς την εξέλιξή του. 

Στο πλαίσιο του γάμου η έλξη της ομοιότητας είναι ένας θετικός παράγοντας. Οι γάμοι συνήθως πετυχαίνουν όταν εμπλέκονται δύο ομοϊδεάτες. Η ομοιότητα των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας είναι μια καλή ένδειξη συζυγικής σταθερότητας και ευτυχίας. Στην πραγματικότητα, είναι ιδιαίτερα απίθανο για τα άτομα με ανόμοια προσωπικότητες να έλκονται μεταξύ τους. Δεν είναι απλώς ότι τα αντίθετα δεν έλκονται: Συχνά απωθούνται κιόλας.

Αν τα αντίθετα δεν έλκονται με ρομαντικό-ερωτικό τρόπο, γιατί έχουμε μια τέτοια τάση να πιστεύουμε ότι έτσι γίνεται; Κυρίως, επειδή εμείς οι άνθρωποι αγαπάμε τις ρομαντικές ιστορίες. Από το Ρωμαίος και Ιουλιέτα και Wall-E και το Katniss και Peeta, δεν μπορούμε παρά να φαντασιωνόμαστε ζευγάρια εραστών που έζησαν έναν ματαιωμένο έρωτα. Δυστυχώς, επειδή αυτά τα σενάρια θυσιάζουν την πραγματικότητα για λίγο περισσότερο πάθος και καρδιοχτύπι, η αντίληψή μας για τις ρομαντικές σχέσεις είναι σε μεγάλο βαθμό διαστρεβλωμένη. Δεν έχουν όλες οι ιστορίες αίσιο τέλος. Πολλές φορές, επίσης, συνειδητά ή ασυνείδητα, θέλουμε να ζήσουμε έναν έρωτα δίχως αύριο, αλλά με πολύ πάθος, ένταση, ματαίωση και εγκατάλειψη. Ναι, πολλές φορές ο άνθρωπος αναζητάει τον πόνο και το δράμα, ενώ ακριβώς δίπλα του θα μπορούσε να "τρέξει" μία σχέση περισσότερο συμβατή και ταιριαστή σε αυτόν. Ίσως πιστεύει ότι δεν του αξίζει μία αληθινή αγάπη. Ίσως πάλι βρίσκει τη ζωή του ανιαρή και θέλει να της προσθέσει λίγη ..δράση. Για όποιο λόγο κι αν το επιλέξει, πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι έχει ξεκινήσει μία μάχη με τις πιθανότητες. Με τις λίγες πιθανότητες η σχέση αυτή να κρατήσει και να ευδοκιμήσει. Όλα εξαρτώνται από το τι αναζητά κανείς.   

Εν συντομία, λοιπόν, οι ρομαντικές σχέσεις ευδοκιμούν μέσα στην ομοιότητα. Το αντίθετο ισχύει για τους κοινωνικούς και επαγγελματικούς σας κύκλους: όταν πρόκειται για την παραγωγή ιδεών, δημιουργικότητα ή επιχειρηματικότητα, διανοητικά διαφορετικοί κοινωνικοί κύκλοι είναι το κλειδί για την επιτυχία.