Διεκδικητικότητα (Γ): Διαπραγμάτευση & Δυσκολίες

-Διαπραγμάτευση: 
Ο στόχος της διεκδικητικής συμπεριφοράς δεν είναι να βγείτε πάση θυσία δικαιωμένοι, αλλά να βρείτε μία λύση αποδεκτή και από τα δύο μέρη. Αυτό μπορεί να γίνει με το συμβιβασμό και τη διαπραγμάτευση. Η διαπραγμάτευση είναι ευκολότερη αν: 

• Ζητήσετε να αποσαφηνιστούν τα επιχειρήματα, για να μπορέσετε να κατανοήσετε το πρόβλημα που συζητάτε, καθώς και τη στάση, τη λογική και τις ανάγκες του άλλου ατόμου. 
• Παραμείνετε ήρεμοι χρησιμοποιώντας τον έλεγχο της αναπνοής και υιοθετώντας χαλαρή στάση. 
• Έχετε προετοιμαστεί. Αν έχετε το χρόνο, συγκεντρώστε τα στοιχεία που υποστηρίζουν τη θέση σας και κάντε πρόβα σε αυτά που σκοπεύετε να πείτε. 
• Αναγνωρίζετε την άλλη όψη του νομίσματος ("Σε καταλαβαίνω, αλλά...") και προσπαθήστε να δείξετε ενσυναίσθηση (συναισθηματική κατανόηση). 
• Ποτέ δεν επικρίνετε το συνομιλητή σας ως άτομο, αλλά μόνο τη συμπεριφορά του με την οποία διαφωνείτε. 
• Επιμείνετε στο θέμα σας και δεν απομακρύνεστε από τα επιχειρήματά σας. Διατυπώστε την άποψή σας και επαναλάβετέ την όσο συχνά χρειάζεται. 
• Είστε έτοιμοι να διακινδυνεύσετε και να συμβιβαστείτε. Μην είστε ισχυρογνώμονες και απόλυτοι και μην επιδιώκετε να βγείτε πάση θυσία κερδισμένοι. Αυτά συνιστούν επιθετική συμπεριφορά! Αποφασίστε εκ των προτέρων μέχρι ποιο σημείο συμβιβασμού είστε διατεθειμένοι να φτάσετε. 

Να θυμάστε ότι η διεκδικητικότητα είναι μία δεξιότητα που βελτιώνεται όσο περισσότερο την εφαρμόζετε και την εξασκείτε. 


-Δυσκολίες στη χρήση της διεκδικητικής συμπεριφοράς:
"Την τελευταία στιγμή με πιάνει τρομερή νευρικότητα" 
Βοηθάει πάντοτε να ξεκινήσετε με τη λιγότερο απειλητική κατάσταση από αυτές που σας δυσκολεύουν και να προχωρήσετε σταδιακά στις πιο δύσκολες. Στο ενδιάμεσο η αυτοεκτίμησή σας θα έχει αυξηθεί. Είναι πολύ σημαντικό, στην κάθε σας προσπάθεια να προετοιμάζετε τον εαυτό σας για το ενδεχόμενο τα πράγματα να μην κυλήσουν τόσο ομαλά. 


"Πρέπει να υποχωρήσω: Δεν μπορώ να επιτύχω το στόχο μου"
Ο στόχος της διεκδικητικής συμπεριφοράς δεν είναι να κερδίζουμε μόνο, αλλά να φτάνουμε σε κάποιο λογικό συμπέρασμα. Ο καλός σχεδιασμός και η εξάσκηση θα αυξήσουν τις πιθανότητές σας να φτάσετε στο επιθυμητό αποτέλεσμα, αλλά πρέπει πάντοτε να είστε έτοιμοι και για το ενδεχόμενο να συμβιβαστείτε. 


(Από το βιβλίο "Ξεπερνώντας το άγχος" της Helen Kennerley) 

Διεκδικητικότητα (Β): Προετοιμασία & Τρόποι διεκδικητικής συμπεριφοράς

Για να προετοιμαστείτε να γίνετε διεκδικητικοί, πρέπει να ακολουθήσετε πέντε βήματα: 

• Αποφασίστε τι θέλετε: αυτό το βήμα αντανακλά τα δικαιώματά σας. 
• Αποφασίστε εάν αυτό που θέλετε είναι δίκαιο: αυτό αντιστοιχεί στα δικαιώματα των άλλων. 
• Ζητήστε το ξεκάθαρα. 
• Να είστε προετοιμασμένοι να διακινδυνεύσετε.
• Παραμείνετε ήρεμοι. 

Θα σας φανεί χρήσιμο επίσης να: 

• Προετοιμάσετε τον εαυτό σας: Φροντίστε τα επιχειρήματά σας να είναι ορθά. Η επιχειρηματολογία σας δεν χρειάζεται να είναι επιτηδευμένη για να είναι ορθή. Οι απλές εξηγήσεις και τα απλά αιτήματα  μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματικά. Σχεδιάστε τα επιχειρήματά σας εκ των προτέρων και οργανώστε τα ώστε να περιλαμβάνουν την αιτιολόγηση, τα συναισθήματά σας, τις ανάγκες σας και τις συνέπειες. Όσο περισσότερη εμπιστοσύνη έχετε στον εαυτό σας, τόσο πιο αποτελεσματικοί θα είστε στη μέλλουσα αντιπαράθεση. 
• Υιοθετήστε θετική στάση: Ένας ασφαλής τρόπος να αρχίσετε τη φράση σας είναι μία φιλοφρόνηση ή μία θετική δήλωση. Για παράδειγμα: "Η εργασία σου είναι εξαιρετική, αλλά την επόμενη φορά θα ήθελα να τη γράψεις πιο καθαρά, για να μου είναι ευκολότερο να τη διαβάσω". 
• Να είστε αντικειμενικοί: Μην εμπλακείτε σε προσωπική κριτική και εξηγήστε πώς βλέπετε εσείς την κατάσταση. Ποτέ μην επικρίνετε το άλλο άτομο, αλλά μόνο τη συγκεκριμένη συμπεριφορά του. 
• Να είστε σύντομοι: Προκειμένου ο συνομιλητής σας να μην αποσύρει την προσοχή του και να μην παρεκκλίνει από το θέμα που συζητάτε, να είστε λακωνικοί. Μην κάνετε θεωρητικές αναλύσεις, απλώς περιγράψτε τα γεγονότα. 
• Να αναμένετε τη χειριστική κριτική: Μην περιμένετε ότι οι άλλοι θα είναι πάντοτε συνεργάσιμοι και έτοιμοι να δεχτούν την επισήμανσή σας. Υπάρχει βεβαίως περίπτωση να συμφωνήσουν μαζί σας, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε. Μπορεί όμως να προσπαθήσουν να σας μπερδέψουν και να υποτιμήσουν τις προσπάθειές σας ασκώντας χειριστική κριτική. Αυτή η κριτική μπορεί να εμφανιστεί μεταμφιεσμένη ως ενδιαφέρον ("Εάν έχεις τέτοια προβλήματα, είσαι σίγουρος ότι σου ταιριάζει αυτή η δουλειά;"), ως συμβουλή ("Πίστεψέ με, ξέρω καλά τι άνθρωπος είσαι και τι θα ήταν το καλύτερο για σένα"), ως ευθιξία ("Μ' έκανες να αισθανθώ πολύ άσχημα") ή να πάρει τη μορφή επίκρισης. 

Η καθεμιά από αυτές τις αντιδράσεις έχει στόχο να υπονομεύσει της ανάγκες και τα δικαιώματά σας και να αποπροσανατολίσει την επιχειρηματολογία σας. Για να αντιμετωπίσετε αυτές τις καταστάσεις, θα πρέπει να αναπτύξετε δεξιότητες ώστε να μπορείτε να εμμένετε στο αίτημά σας. Υπάρχουν δύο πολύ χρήσιμες προσεγγίσεις που θα σας βοηθήσουν να είστε πιο διεκδικητικοί και να αντιμετωπίζετε τη χειριστική κριτική: η "κολλημένη βελόνα" και η άμυνα στην κριτική. 


Η κολλημένη βελόνα 
Ένα μη διεκδικητικό άτομο δέχεται την απάντηση "Όχι" πολύ εύκολα και δεν επιμένει. Μία βασική δεξιότητα διεκδίκησης είναι η επιμονή σε αυτό που θέλετε και η συνεχής αλλά ήρεμη επανάληψη του αιτήματός σας. Αφού έχετε αποφασίσει ότι αυτό που διεκδικείτε είναι δίκαιο, συνεχίστε να το διεκδικείτε επαναλαμβάνοντας το μήνυμά σας μέχρις ότου το άλλο άτομο υποχωρήσει ή διαπραγματευτεί μαζί σας. 
Η προσέγγιση αυτή είναι εξαιρετικά χρήσιμη όταν βρίσκεστε σε καταστάσεις όπου τα δικαιώματά σας διατρέχουν κίνδυνο να καταπατηθούν, ή υπάρχει πιθανότητα να αποπροσανατολιστείτε από άσχετα με το θέμα σας επιχειρήματα, ή αισθάνεστε ευάλωτοι επειδή γνωρίζετε ότι το άλλο άτομο θα χρησιμοποιήσει τη χειριστική κριτική προκειμένου να μειώσει την αυτοεκτίμησή σας. 
Όταν προετοιμάσετε αυτό που θα πείτε, χαλαρώστε και αρχίστε να επαναλαμβάνετε το επιχείρημά σας. Έτσι, γνωρίζετε ακριβώς τι θα λέτε, όσο άδικος και χειριστικός και εάν είναι ο άλλος. 


Η άμυνα στην κριτική 
Αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη στην αντιμετώπιση της χειριστικής κριτικής, η οποία μπορεί να σας κάνει να αισθανθείτε τόσο άσχημα ώστε να συμφωνήσετε να κάνετε κάτι που θα προτιμούσατε να μην κάνετε. Συχνά στη χειριστική κριτική υπάρχει ένα στοιχείο αλήθειας, το οποίο όμως υπερτονίζεται. Για παράδειγμα, οι φράσεις: "Τα συνηθισμένα! Πάντοτε καθυστερείς και είσαι αναίσθητος.. εγωιστής... περιμένεις να κάνουν οι άλλοι τη δική σου δουλειά.." είναι δυνατόν να σας κάνουν να αισθανθείτε ενοχές και να σας εμποδίσουν  να είστε διεκδικητικοί. Στην πραγματικότητα, το μόνο αληθινό στοιχείο στις παραπάνω δηλώσεις ίσως είναι το εξής: "Καθυστέρησες". 
Μπορείτε να απαντήσετε στην κριτική αποδεχόμενοι ένα μέρος της, αναγνωρίζοντας ήρεμα ότι ίσως υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτά που ειπώθηκαν. Μπορείτε να μην προχωρήσετε περισσότερο εάν δεν θέλετε να εμπλακείτε σε διάλογο. Ή μπορείτε και να συνεχίσετε προβάλλοντας διεκδικητικά την άποψή σας, αν έχετε κάτι ακόμη να πείτε. Η άμυνα στην κριτική βοηθά επίσης να παραμείνει η κατάσταση ήρεμη και σας δίνει χρόνο να σκεφτείτε πιο ξεκάθαρα. 


          Τρόποι άμυνας στην κριτική: 

• Αποδοχή της κριτικής: Εάν είστε σε θέση να αποδεχτείτε τον εαυτό σας με όλα του τα ελαττώματα, η επισήμανσή τους από κάποιον άλλο δεν θα σας ενοχλήσει κι έτσι τα σχόλιά του δεν θα συνεχιστούν. Μπορείτε λοιπόν να συμφωνήσετε ήρεμα με τη ρεαλιστική κριτική των αρνητικών σας χαρακτηριστικών. 
• Ενθάρρυνση της κριτικής: Είναι μία δύσκολη στρατηγική απάντησης, αλλά είναι απαραίτητη προκειμένου να καταλάβετε αν πρόκειται για γνήσια ή για χειριστική κριτική. Για παράδειγμα, ένας συνεργάτης σας μπορεί να σας πει: "Στη θέση σου δεν θα έκανα αυτή τη δουλειά, δεν σου πάει". Μπορείτε να απαντήσετε: "Γιατί πιστεύεις ότι δεν μου πάει;" Το άτομο που κάνει την κριτική με χειριστική διάθεση, δηλαδή για να σας ρίξει την αυτοπεποίθηση και να σας προσβάλλει, θα δυσκολευόταν να αιτιολογήσει τη θέση του, ενώ κάποιος που εκφράζει με ειλικρίνεια τη γνώμη του θα μπορούσε να τη δικαιολογήσει. Από τη στιγμή που θα έχετε κατανοήσει τις προθέσεις του ατόμου που σας έκανε κριτική, μπορείτε να χειριστείτε ανάλογα την κατάσταση. 

(Από το βιβλίο "Ξεπερνώντας το άγχος" της Helen Kennerley) 

Διεκδικητικότητα (Α): Δικαιώματα & Τύποι Συμπεριφοράς

"Στους άλλους φαινόταν λίγο σαν αστείο - άλλοτε έκανα σαν προβατάκι και άλλοτε σαν μαινόμενος ταύρος. Φαίνεται ότι δεν μπορούσα να βρω την ισορροπία μου όταν υπήρχε κάποια αντιπαράθεση, με αποτέλεσμα ποτέ να μην πετυχαίνω αυτό που ήθελα. Η στροφή προς την διεκδικητική συμπεριφορά με βοήθησε να βρω μία μη ακραία στάση, την οποία μπορούσα να υιοθετήσω όλο και πιο εύκολα με την εξάσκηση. Ανακάλυψα ότι μπορούσα να το κάνω ακόμη και όταν ήμουν αναστατωμένος κι έτσι η δουλειά μου έγινε πιο ευχάριστη και οι συνεργάτες μου χαλάρωσαν απέναντί μου, επειδή πλέον μπορούσαν να με εμπιστευτούν, πιστεύοντας ότι θα είμαι δίκαιος μαζί τους" 


Η διεκδικητική συμπεριφορά είναι μία δεξιότητα που μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε την ανησυχία, τον φόβο και το άγχος σας. Πρόκειται για έναν τρόπο έκφρασης στους άλλων των αναγκών, των συναισθημάτων και των δικαιωμάτων σας, χωρίς να καταπατάτε τα δικά τους δικαιώματα. Μερικοί άνθρωποι δυσκολεύονται να είναι διεκδικητικοί επειδή δεν αναγνωρίζουν τα βασικά ατομικά τους δικαιώματα, στα οποία περιλαμβάνονται τα εξής: 

• Να ζητάτε αυτό που θέλετε. 
• Να λέτε "Όχι" χωρίς να αισθάνεστε ενοχές. 
• Να έχετε τη γνώμη σας και τα συναισθήματά σας. 
• Να παίρνετε αποφάσεις και να αντιμετωπίζετε τις συνέπειές τους. 
• Να επιλέγετε αν θα αναμιχθείτε ή όχι στα προβλήματα κάποιου άλλου. 
• Να μη γνωρίζετε κάτι και να το καταλαβαίνετε. 
• Να κάνετε λάθη. 
• Να έχετε επιτυχίες. 
• Να αλλάζετε γνώμη. 
• Να κρατάτε κάποια θέματα μυστικά από τους άλλους. 
• Να είστε ανεξάρτητοι. 
• Να αλλάζετε. 

Μαθαίνοντας να είστε διεκδικητικοί, θα αποκτήσετε την ικανότητα να εκφράζετε τα δικαιώματά σας με τρόπο ξεκάθαρο, αλλά ταυτόχρονα με σεβασμό προς τον εαυτό σας και προς τους άλλους. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα είστε ούτε παθητικοί ούτε επιθετικοί ούτε χειριστικοί, καθώς οι στάσεις αυτές δεν χαρακτηρίζονται από αμοιβαίο σεβασμό. 

• Ο παθητικός τύπος προτιμά να μη συμμετέχει σε συγκρούσεις, δεν μπορεί να πάρει αποφάσεις και προσπαθεί πάντοτε να ευχαριστεί τους άλλους. Αυτή η στάση μπορεί να καταβάλει το άτομο σε μεγάλο βαθμό, καθότι δεν λαμβάνονται καθόλου υπόψη οι δικές του ανάγκες. Στην καλύτερη περίπτωση με την υιοθέτηση αυτής της στάσης το άτομο αισθάνεται απογοήτευση. Στη χειρότερη περίπτωση νιώθει μνησικακία και πιστεύει ότι οι φιλοδοξίες του καταπνίγονται. 
• Ο επιθετικός τύπος είναι θορυβώδης, δυναμικός και υποτιμά τις σκέψεις, τις πράξεις και τις προσωπικές αρετές των άλλων. Θέλει πάντοτε να υπερισχύει, δεν διαθέτει χρόνο για τα αισθήματα και τα δικαιώματα των άλλων και δεν έχει καμία επιφύλαξη σχετικά με την εγωιστική συμπεριφορά του και τις άδικες επιθέσεις του. Στην καλύτερη περίπτωση ο επιθετικός τύπος κερδίζει αυτό που θέλει, αλλά είναι δυνατόν να πληγώσει τους άλλους ανθρώπους και να καταστρέψει τη σχέση μαζί τους. 
• Ο χειριστικός τύπος είναι επιθετικός και ελέγχει τις καταστάσεις αλλά με έμμεσο τρόπο. Σε αυτή την περίπτωση η επίθεση είναι συγκαλυμμένη. Έτσι το άτομο μπορεί να δείχνει υποστηρικτικό και γεμάτο κατανόηση, αλλά στην ουσία χρησιμοποιεί το συναισθηματικό εκβιασμό και άλλους έμμεσους τρόπους για να υπονομεύσει τους άλλους, προκειμένου να επιτύχει τους εγωιστικούς του στόχους. 
• Ο διεκδικητικός τύπος, σε αντίθεση με όλους τους άλλους, βλέπει και τις δύο όψεις της κάθε κατάστασης και σε περίπτωση αντιπαράθεσης αναγνωρίζει τα δικαιώματα και τις ανάγκες της κάθε πλευράς. Αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του και δεν χρειάζεται να υποτιμήσει τους άλλους για να αισθανθεί άνετα.  

(Εσείς τι τύπο διεκδικητικής συμπεριφοράς έχετε; Απαντήστε στη σχετική ψηφοφορία, στα δεξιά της σελίδας) 

Ο στόχος της διεκδικητικής συμπεριφοράς είναι να βοηθήσει το άτομο να έρχεται σε αντιπαράθεση με τους άλλους, αλλά χωρίς να καταπατά τα δικαιώματά τους, ενώ ο στόχος της παθητικής συμπεριφοράς είναι η αποφυγή των αντιπαραθέσεων και ο στόχος της επιθετικής και της χειριστικής συμπεριφοράς είναι η προσωπική νίκη. Η παθητική και η επιθετική συμπεριφορά είναι εύκολο να εντοπιστούν, σε αντίθεση με τη χειριστική. 

(Από το βιβλίο "Ξεπερνώντας το άγχος" της Helen Kennerley) 

Μαμά, που είναι ο παππούς;

Τι είναι ο θάνατος;

Ο θάνατος είναι κομμάτι της ζωής και η ζωή είναι κομμάτι της πορείας προς το θάνατο. Αναμφισβήτητα, όλοι έχουμε νιώσει ή θα νιώσουμε κάποια στιγμή στη ζωή μας το θάνατο και την απώλεια αγαπημένων μας προσώπων. Ο πόνος είναι ένα σημάδι που δείχνει πως η εμπειρία που ζούμε είναι μία δοκιμασία, είναι ένα κατώφλι το οποίο πρέπει να περάσουμε προκειμένου να ωριμάσουμε. Ο πόνος αυτός είναι η άμυνά μας, η προσπάθειά μας να διατηρήσουμε ζωντανή την εικόνα του άλλου, προκειμένου να αναπληρώσουμε την πραγματική απουσία του.

Τι γίνεται όμως όταν πεθαίνει κάποιος δικός μας άνθρωπος και πρέπει να ενημερώσουμε τα παιδιά μας για την απώλεια του παππού ή της γιαγιάς του;

Είναι σημαντικό να δώσουμε στα παιδιά να καταλάβουν ότι ο θάνατος είναι μέρος της ζωής του ανθρώπου, χωρίς όμως να τα τρομοκρατήσουμε ή να τα αφήσουμε να φαντάζονται πράγματα με το μυαλό τους. Οι ασαφείς ή, ακόμα χειρότερα, οι καθόλου εξηγήσεις μπερδεύουν το παιδί και δημιουργούν γύρω από το θάνατο ένα πέπλο μυστηρίου. Δώστε του τις εξηγήσεις που αρμόζουν στην ηλικία του, προειδοποιήστε το για τον επικείμενο θάνατο και ενημερώστε το για το γεγονός της απώλειας. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται και τις παραμικρές κινήσεις ή αλλαγές στη συμπεριφορά και τα συναισθήματα των γονέων και των στενών συγγενών τους, οπότε θα ήταν μάταιο να προσπαθήσετε να κρύψετε κάτι τόσο μεγάλο και σημαντικό ή να πείτε ψέματα. Από την άλλη, τα παιδιά δεν χρειάζονται πάρα πολλές πληροφορίες ούτε μία ενδελεχή ενημέρωση μια κι έξω. Αφήστε τα να σας οδηγήσουν αυτά με τις ερωτήσεις τους. Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να δημιουργήσετε ένα κλίμα ανοικτό και δεκτικό στις απορίες και τη συζήτηση σχετικά με το θάνατο και την απώλεια. Διαβεβαιώστε το ότι θα είστε δίπλα του όποτε χρειαστεί να ρωτήσει κάτι.

Πώς να φερθούμε εμείς μπροστά του;

Το παιδί ακολουθεί τη συμπεριφορά των γονέων και κάθε σας κίνηση είναι γι’ αυτό ένα παράδειγμα προς μίμηση. Μπορείτε να εκφράσετε τη θλίψη σας μπροστά στο παιδί, ακόμα και να κλάψετε. Έτσι, θα δείξετε σε αυτό ότι δεν θα πρέπει να ντρέπεται ή να φοβάται για κάποιο συναίσθημά του, αφού όλα είναι αποδεκτά μέσα στην οικογένειά σας. Μην καταφύγετε όμως σε δραματικές εκφράσεις, καθώς σε αυτή την περίπτωση θα φέρετε το παιδί σε αμηχανία, αφού θα νιώθει ότι δεν μπορεί να σας ηρεμήσει ή να σας βοηθήσει με κάποιο τρόπο. Μιλήστε του γι΄αυτό που νιώθετε και εξηγήστε του ότι σε παρόμοιες καταστάσεις είναι φυσιολογικό οι άνθρωποι να στεναχωριούνται, ότι χρειάζεται λίγος χρόνος για να μπορέσουν να συνειδητοποιήσουν την απώλεια και να συνηθίσουν ότι ο άνθρωπός τους δεν θα είναι πια μαζί τους. Μην προσπεράσετε αυτό το σπουδαίο μάθημα για τα παιδιά, μην αρνηθείτε τα συναισθήματά σας και μην προσπαθήσετε να τα μετατρέψετε σε κάτι άλλο ή να τα εκλογικεύσετε. Δεν πρόκειται να διώξει αυτό που νιώθει από μέσα του. Τα παιδιά θέλουν να μάθουν από σας πώς να χειρίζονται τα αρνητικά συναισθήματά τους, έτσι ώστε να φερθούν ανάλογα και στο μέλλον σε παρόμοιες καταστάσεις, όπως ένα χωρισμός, μία αλλαγή δουλειάς, η απώλεια ενός σημαντικού προσώπου. Πρέπει να εξοικειωθούν με την απώλεια και να μάθουν πώς να την αντιμετωπίζουν. Επιτρέψτε τους λοιπόν να συγκινηθούν ελεύθερα και να σας μιλήσουν γι’ αυτό που τους πονάει περισσότερο.

Πώς να μιλήσουμε για τα συναισθήματα;

Εξηγείστε του ότι μπορεί να μην υπάρχει πια το αγαπημένο τους πρόσωπο κοντά τους ως φυσική παρουσία, αλλά υπάρχει μέσα στο μυαλό, την καρδιά τους και την ψυχή τους, ως αναμνήσεις, ως λόγια και ως σκέψη. Ναι, μιλήστε τους για την ψυχή. Τα παιδιά είναι σε θέση να αρχίζουν να εξοικειώνονται με τον εσωτερικό τους κόσμο και να τον εμπλουτίζουν σιγά σιγά. Μπορεί να μην μπορεί να εκφράσει αυτό που νιώθει με λόγια, αλλά ανακαλύψτε τις λέξεις πίσω από τις πράξεις του. Δείτε τι εικόνες αναπαριστά στις ζωγραφιές του και συζητήστε γιατί επέλεξε αυτά τα χρώματα, αυτά τα πρόσωπα και αυτά τα σχέδια. Ακούστε τις φανταστικές συζητήσεις που κάνει με τα παιχνίδια και τις κούκλες του και ρωτήστε το για κάποια σημεία που σας φαίνονται ως καλυμμένα συναισθήματα. Συνήθως, το παιδί επιλέγει να μιλήσει σε τρίτο πρόσωπο για τις δικές του σκέψεις και τα δικά του συναισθήματα, π.χ. «ο αρκούδος μου δεν μπορεί να κοιμηθεί σήμερα γιατί πονάει». Αφήστε το να εκφραστεί και ανοίξτε όλες τις διόδους επικοινωνίας μαζί του. Ανοίξτε την αγκαλιά του και παρηγορείστε το.

Όσον αφορά τα πρακτικά ζητήματα (νοσοκομείο, κηδεία, καθημερινότητα), τι κάνουμε;

Προτού πάρετε μαζί σας το παιδί στο νοσοκομείο ή στην κηδεία του αγαπημένου του προσώπου, θα πρέπει να λάβετε υπόψη σας την ηλικία του και το νοητικό του επίπεδο. Βεβαιωθείτε ότι έχει καταλάβει τι πρόκειται να αντικρύσει, με κάθε λεπτομέρεια, έτσι ώστε να μη φοβηθεί και να μην τρομάξει. Εάν νιώσετε ότι είναι μπερδεμένο και ότι δεν είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει μία τέτοια κατάσταση, πείτε του ότι θα πάτε μαζί κάποια στιγμή να αποχαιρετήσετε τον παππού ή τη γιαγιά του. Είναι σημαντικό να πει και αυτό ένα τελευταίο αντίο στο αγαπημένο του πρόσωπο, έτσι ώστε να φύγει από μέσα του το βάρος ή ενοχή που έχει. Αν πάλι σας ακολουθήσει, βεβαιωθείτε ότι είναι πάντα κάποιος δίπλα του να το κρατάει και να το αγκαλιάζει, αλλά και να του εξηγεί οποιαδήποτε απορία του δημιουργηθεί. Ένα θέαμα με ένα άψυχο σώμα και πολλούς ανθρώπους να κλαίνε γύρω του είναι σίγουρα κάτι που θα του δημιουργήσει πολλά ερωτηματικά.

Οι ημέρες που θα ακολουθήσουν θα είναι δύσκολες για εσάς, αλλά τα παιδιά επανέρχονται γρήγορα όταν επιστρέψουν τα ίδια στη ρουτίνα τους. Τα παιδιά αγαπούν τη ρουτίνα, τις καθημερινές υποχρεώσεις και τα όρια, οπότε αφήστε τα να βρούνε ξανά τους γνωστούς τους ρυθμούς και βεβαιώστε τα ότι όποτε το επιθυμήσουν θα είστε εκεί για να συζητήσετε ό,τι θέλει.

Ποιο μήνυμα πρέπει να περάσουμε στο παιδί από όλο αυτό;

Ο θάνατος και το χρονικό διάστημα που περιβάλλει αυτό το γεγονός στη ζωή μας είναι μία περίοδος όπου μας δίνεται η ευκαιρία να αναλογιστούμε πολλά πράγματα: να ευγνωμονήσουμε τη ζωή που ζήσαμε πλάι σε αυτό τον άνθρωπο, να διαφυλάξουμε τις μοναδικές στιγμές που περάσαμε μαζί του ως κομμάτι του παρελθόντος μας, να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας και τις ενοχές μας και να δώσουμε μία ευκαιρία στον εαυτό μας να επανορθώσει με τους ανθρώπους που έχει τώρα δίπλα του. Άλλωστε, ο θάνατος πονάει τόσο γιατί μας δείχνει τη σημασία των ανθρώπινων σχέσεων στη ζωή μας κι έτσι μας ωθεί στη δημιουργία νέων σχέσεων και στην ενδυνάμωση των παλιών.