Κατάθλιψη: κι όμως μπορεί να είναι χρήσιμη...

Μάλλον θα αναρωτιέστε ποιο σκοπό εξυπηρετεί η κατάθλιψη... Η προσαρμοστική χρησιμότητα του άγχους είναι προφανής, το ίδιο ισχύει και για το θυμό: και τα δύο μας βοηθούν να υπερασπίσουμε τον εαυτό μας. Αντίθετα, η κατάθλιψη δε φαίνεται να χρησιμεύει σε κάτι. Σύμφωνα, όμως, με την εξελικτική θεώρηση της κατάθλιψης και το βιολογικό παρελθόν μας, έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες για τη χρησιμότητα της κατάθλιψης. 


1. Μας επαναφέρει στην πραγματικότητα 
Μία άποψη για την προσαρμοστική λειτουργία της ήπιας κατάθλιψης είναι ότι μας βοηθά να παραιτηθούμε από προσδοκίες που είναι απίθανο να ευοδωθούν. Επειδή η καταθλιπτική διάθεση μειώνει την ευχαρίστηση που αντλούμε από ορισμένες δραστηριότητες, θεωρείται ότι είναι πιθανότερο να τις εγκαταλείψουμε. Αν δεν υπήρχε κάτι (όπως η κακή διάθεση) που μπορεί να μας πείσει να σταματήσουμε το κυνήγι του ανέφικτου, θα εξακολουθούσαμε την προσπάθεια, σπαταλώντας έτσι χρόνο και ενέργεια. 


2. Μας βοηθάει να αντιμετωπίσουμε την απώλεια 
Όλοι είμαστε σε θέση να νιώσουμε θλίψη όταν χάνουμε κάποιο κοντινό μας πρόσωπο. Όταν είμαστε θλιμμένοι, βιώνουμε άγχος, θρηνούμε για το άτομο που χάθηκε, νιώθουμε ότι η ζωή μας είναι άδεια, αισθανόμαστε λύπη και έχουμε κακή διάθεση. Ο θρήνος και η λύπη έχουν στόχο να μας ωθήσουν στη δημιουργία νέων σχέσεων. Είναι σαφές ότι αν δεν ήμασταν σε θέση να νιώσουμε θλίψη, πιθανώς να μην ενδιαφερόμασταν για το αν βρισκόμαστε κοντά σε άλλους ή όχι. Αλλά, από εξελικτική σκοπιά, η εγγύτητα με άλλα άτομα είναι ζωτική για την επιβίωσή μας, γι΄ αυτό συνήθως έχουμε αυξημένο κίνητρο να διαμορφώσουμε στενές υποστηρικτικές σχέσεις. Η έλλειψη τέτοιων σχέσεων προκαλεί μεγάλη ψυχική δυσφορία. Κατά συνέπεια, η απώλεια των σχέσεων προσκόλλησης είναι οδυνηρή γιατί η βιολογία μας μάς επιβάλλει να τη βιώσουμε ως οδυνηρή. Ο λόγος λοιπόν που έχουμε ανάγκη την εγγύτητα και που αισθανόμαστε καλά όταν νιώθουμε ότι έχουμε καλές σχέσεις με τους άλλους-και άσχημα όταν διακόπτουμε τις σχέσεις μας- είναι βιολογικός: πρόκειται για μία ανάγκη που διαμορφώθηκε κατά την πορεία εξέλιξης του είδους μας και είναι ιδιαίτερα έντονη στα παιδιά. 
Υπάρχουν περιπτώσεις που η κατάθλιψη εκδηλώνεται χωρίς να έχει προηγηθεί πρόσφατη πραγματική απώλεια. Αργότερα όμως διαπιστώνουμε ότι το άτομο δεν βίωσε ποτέ αγάπη ή δεν ένιωσε επιθυμητό από τους γονείς του. Στις περιπτώσεις αυτές, παρότι το άτομο επιθυμεί την εγγύτητα με άλλα πρόσωπα, αυτή η εγγύτητα κατά την πρώιμη περίοδο της ζωής του συσχετίστηκε με την τιμωρία και την απειλή. Έτσι, είναι μεν δυνατόν να έχουμε έντονη επιθυμία για εγγύτητα με άλλα άτομα και συγχρόνως να πιστεύουμε ότι δεν είμαστε άξιοι να αγαπηθούμε, ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι αναξιόπιστοι και θα μας απογοητεύσουν. Η κατάθλιψη δεν είναι απλώς μία διαταραχή. Είναι μία κατάσταση κατά την οποία αναζητούμε την εγγύτητα αλλά δεν είμαστε σε θέση να την επιτύχουμε. 


3. Μας εμποδίζει να εμπλακούμε σε αδιέξοδες καταστάσεις 
Σύμφωνα με μία άλλη εξελικτική θεώρηση, η κατάθλιψη σχετίζεται με την αίσθηση ότι κατά κάποιον τρόπο έχουμε υποταχθεί ή έχουμε αποτύχει. Η κατάθλιψή μας κάνει να παραιτούμαστε από κάθε είδους προκλήσεις, μειώνει τις προσδοκίες μας, ανατρέπει την αισιοδοξία μας και μας γεμίζει με συναισθήματα κατωτερότητας και ντροπής. Μερικές φορές αισθανόμαστε ηττημένοι εξαιτίας του τρόπου που μας φέρονται οι άλλοι. Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε, αλλά δεν φαίνεται να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Όταν δεχόμαστε έντονη κριτική από τους άλλους, υπάρχει περίπτωση να καταλήξουμε να πιστεύουμε τις αυστηρές κρίσεις τους. Έτσι, είναι πολύ πιθανό να νιώσουμε αποτυχημένοι αν θέτουμε πολύ υψηλούς στόχους, αν προσπαθούμε να είμαστε τέλειοι και να μην κάνουμε λάθη. Εφόσον δεν είναι δυνατόν να εκπληρώσουμε τις μεγάλες προσδοκίες μας ή να εκπληρώσουμε τα αυστηρά κριτήρια που έχουμε θέσει για τον εαυτό μας, νιώθουμε συνεχώς αποτυχημένοι. Όταν δεν επιτυγχάνουμε τους στόχους μας, θεωρούμε ότι έχουμε αποτύχει τελείως. Η κατάθλιψη μας εμποδίζει να εμπλακούμε εξαρχής σε αποτυχημένες προσπάθειες. 


Η ανθρώπινη φύση θα μπορούσε να παρομοιαστεί με πιάνο. Είμαστε ικανοί να παίζουμε υπέροχες μελωδίες, αλλά και να παράγουμε απαίσιους ήχους. Ένα από τα πράγματα που πρέπει να μάθουμε στη ζωή μας είναι ποιες εύηχες νότες μπορούμε να παίξουμε και πώς να τις παίξουμε όταν το επιθυμούμε. Αν συνεχώς κατακρίνουμε τον εαυτό μας και θεωρούμε ότι δεν αξίζει την αγάπη, ότι είναι κατώτερος και άχρηστος, διατηρούμε σε λειτουργία το σύστημα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την κατάθλιψη. Άρα ένας από τους τρόπους να απενεργοποιήσουμε το σύστημα αυτό που μας προκαλεί τόση δυσφορία, είναι να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας. 


(Από το βιβλίο "Ξεπερνώντας την Κατάθλιψη" του Paul Gilbert)

Όνειρα (Μέρος ΙΙ: Η ερμηνεία)

"Το όνειρο είναι ανοησία." 
Η γνώμη σου πως το όνειρο είναι ανοησία σημαίνει απλώς ότι πίσω από το όνειρο κρύβεται μία δυσάρεστη ιστορία, την οποία δεν διατίθεσαι να μάθεις και ότι κάτι μέσα σου αντιστέκεται στην ερμηνεία αυτού του ονείρου. Παραμέρισε τις αντιστάσεις σου. Άρχισε την ερμηνεία. 


Αν πιστεύετε ότι δεν ονειρεύεστε ή ότι δεν θυμάστε τα όνειρά σας, έχετε πάντα ένα σημειωματάριο δίπλα στο κρεβάτι σας. Σημειώστε όποιο κομμάτι του ονείρου θυμάστε το πρωί ή αν ξυπνήσετε μέσα στη νύχτα. Το άλλο πρωί ξαναφέρτε το όνειρο στο νου σας, πριν ακόμα ανοίξετε τα μάτια σας.  Αγνοήστε την παραπλανητική εσωτερική φωνή που σας λέει πώς δεν χρειάζεται να το γράψετε, γιατί είναι τόσο ζωντανό που δεν θα το ξεχάσετε. Στο τέλος, ύστερα από επίμονη προτροπή ακόμα και οι πιο απειθάρχητοι θα αρχίσουν να θυμούνται τα όνειρά τους. 
Διηγηθείτε και δεύτερη φορά τα όνειρά σας, γιατί οι ασυνέπειες ανάμεσα στις δύο αφηγήσεις μπορεί να σημαίνουν ότι τα σημεία αυτά είναι φλέγοντα μέσα στο όνειρο. Ακόμα, αν επαναλάβετε το όνειρο στον ενεστώτα του δίνετε πολλή ζωή και ξαναβυθίζεστε μέσα του. 


"Ποιο συναίσθημα ένιωθες σε κάθε μέρος του ονείρου;" 
Το πρώτο πράγμα που συνήθως ενδιαφέρει είναι το συναίσθημα του ονείρου. Στη συνέχεια επιλέγετε κάποια μέρη του ονείρου και κάνετε ελεύθερο συνειρμό πάνω στο περιεχόμενό του. Αφήνετε τη σκέψη σας να περιπλανηθεί ελεύθερα. Σκεφτείτε δυνατά. Πείτε ό,τι σας έρχετε στο νου. Μη λογοκρίνετε, μη διώχνετε σκέψεις επειδή δείχνουν ανόητες ή άσχετες.


"Ποια είναι τα συναφή γεγονότα της ημέρας που προηγήθηκε του ονείρου;" 
Το όνειρο δανείζεται δομικό υλικό από το κατακάθι της ημέρας, αλλά για να είναι σημαντικές κάποιες εικόνες ώστε να συμπεριληφθούν μέσα του, πρέπει να τις έχουν ενισχύσει παλιότερες σημαντικές και συναισθηματικά φορτισμένες ανησυχίες. Μερικές φορές είναι χρήσιμο να θεωρήσει κανείς ότι όλα τα πρόσωπα του ονείρου είναι όψεις του ίδιου του ονειρευτή. 


Το όνειρο είναι μία εξαιρετικά πλούσια ταπετσαρία υφασμένη με συγκλονιστικές σημαντικές αναμνήσεις του παρελθόντος. Και μόνο η συγκομιδή των αναμνήσεων αυτών μπορεί συχνά να είναι πολύτιμο εγχείρημα. Επίσης, τα πρόσωπα που εμφανίζονται στα όνειρα συχνά μπορούν να είναι σύνθετες φυσιογνωμίες, δεν μοιάζουν σε κανένα γνώριμο άνθρωπο, αλλά συγκεντρώνουν κομμάτια από πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι είχαν παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας κι έπειτα ξεχάστηκαν. 


Το όνειρο είναι έκφραση μίας επιθυμίας 
Σύμφωνα με τη θεωρία του Freud στο υποσυνείδητο βρίσκονται θαμμένες οι επιθυμίες και οι ορμές που εκφράζονται στα όνειρά μας. Όλοι οι "υγιείς" άνθρωποι έχουν ως ένα σημείο απωθημένες επιθυμίες και καταναλώνουν πολύ πνευματική ενέργεια για να τις διατηρούν κρυμμένες στο υποσυνείδητο. Όταν επεξεργαζόμαστε τα όνειρά μας πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας 2 στοιχεία: το όνειρο όπως το θυμόμαστε και αυτό που συμβολίζει. 
Η διαδικασία της λογοκρισίας που λειτουργεί στον ψυχισμό μας όταν είμαστε ξύπνιοι, συνεχίζει να λειτουργεί και στον ύπνο. Απλά είναι μειωμένη. Αποτέλεσμα αυτής της λογοκρισίας, έστω και μειωμένης, είναι τα βαθύτερα – ασυνείδητα κίνητρα, τα ένστικτα, οι καθηλώσεις και οι απαγορευμένες, από μια πλευρά του εαυτού μας , επιθυμίες, να μετατρέπονται στο περιεχόμενο που βλέπουμε στο όνειρο (έκδηλο), και να συμβολίζονται από στοιχεία και εικόνες από την καθημερινότητα.
Η εργασία του ονείρου κατορθώνει να αντικαταστήσει όλες τις οδυνηρές ιδέες με άλλες αντίθετές τους και να καταπιέσει τα αντίστοιχα δυσάρεστα συναισθήματα και τότε προκύπτει ένα όνειρο καθαρής ικανοποίησης, μία απτή εκπλήρωση επιθυμίας. 


Τα όνειρα δυσαρέσκειας μπορεί να είναι και όνειρα τιμωρίας 
Αυτό που εκπληρώνεται με αυτά είναι μία ασυνείδητη επιθυμία: να τιμωρηθεί ο ονειρευόμενος για μία απωθημένη ανεπίτρεπτη επιθυμία του. Τα όνειρα τιμωρίας δεν συνδέονται γενικά με την προϋπόθεση οδυνηρών υπολειμμάτων της ημέρας. Δημιουργούνται μάλλον πιο εύκολα υπό την αντίθετη προϋπόθεση, ότι τα υπολείμματα της ημέρας είναι ιδέες ικανοποίησης, αλλά εκφράζουν ανεπίτρεπτες ικανοποιήσεις. 


Η σημασία των αριθμών στο όνειρο 
Αριθμοί με μεγάλη συμβολική σημασία τείνουν να παρουσιάζονται στο όνειρο μεταμορφωμένοι σε εικόνες, αντικείμενα ή ιδέες προκειμένου να παραπλανήσουν τον ονειρευόμενο. Έτσι, ο άντρας που στο όνειρό του ανεβαίνει 50 σκαλοπάτια, ενδέχεται να κρύβει μέσα του άγχος για το θάνατο, καθώς σε λίγες μέρες γιορτάζει τα 50α γενέθλιά του(!). Η κοπέλα που ονειρεύεται ότι την χωρίζει ένα τετράγωνο επτά επί επτά μέτρων από το νεκρό αδερφό της είναι πιθανότατα επηρεασμένη από το ότι έχουν περάσει 7 χρόνια από το θάνατό του και φοβάται μήπως τον ξεχάσει. 


Τα ορόσημα της ζωής 
Γεγονότα όπως οι συναντήσεις με παλιούς συμμαθητές, τα γενέθλια ή οι επέτειοι συνδέονται με σημαντικά όνειρα. Έτσι, παρότι συνήθως γιορτάζουμε τα γενέθλια με δώρα, τούρτες, κάρτες και πάρτυ, τι γιορτάζουμε στην πραγματικότητα; Ίσως είναι μία προσπάθεια να αποδιώξουμε κάθε θλιβερή υπόμνηση της ανέκκλητης ροής του χρόνου, και τα όνειρα που σχετίζονται με αυτά τα ορόσημα αξίζει να ανιχνευτούν για τα συναισθήματα που ξυπνούν. 


Ο ονειροποιός
Ο διαμορφωτής των ονείρων κατασκευάζει τέτοιες ονειρικές εικόνες έτσι ώστε να γίνεται δύσκολη η ερμηνεία τους χωρίς την πιο βαθιά και ουσιαστική ανάλυσή τους με τη χρήση συνειρμών. Αυτό συμβαίνει γιατί σκοπός του είναι να μην φέρει στην επιφάνεια επιθυμίες και φόβους του παρελθόντος τις οποίες για κάποιο λόγο έχουμε απωθήσει. Όταν όμως ξεκινάμε τη βαθύτερη ανάλυση των ονείρων και βελτιωνόμαστε στην ερμηνεία τους, ο ονειροποιός πασχίζει ακόμα πιο πολύ για την κάλυψη των εικόνων του ασυνειδήτου και δημιουργεί ακόμα πιο περίπλοκες ονειρικές εικόνες. Μην απογοητευτείτε. 
Τα όνειρα μπορεί να γίνουν αφυπνιστικές εμπειρίες και να μετατραπούν σε προάγγελους αλλαγής.  


Περιμένω τα όνειρα που σας έχουν προβληματίσει για να τα συζητήσουμε! 


(Υλικό από το βιβλίο "Η ερμηνεία των ονείρων" του S. Freud και τα βιβλία "Το δώρο της ψυχοθεραπείας" και "Στον κήπο του Επίκουρου" του I. Yalom)

Όνειρα (Μέρος I: Η δημιουργία)

"Το όνειρο είναι ένας προμαχώνας κατά της κανονικότητας και του τετριμμένου χαρακτήρα της ζωής, μια ελεύθερη αναψυχή της δεσμευμένης φαντασίας, καθώς φέρνει άνω κάτω όλες τις εικόνες της ζωής και διακόπτει τη συνεχή σοβαρότητα του ενήλικου ανθρώπου με ένα χαρούμενο παιδικό παιχνίδι. Χωρίς τα όνειρα θα γερνούσαμε ασφαλώς νωρίτερα..." 
Πέρα από τη θεωρία που θέλει το όνειρο ως απλά ένα "σωματικό" συμβάν, το όνειρο εξυπηρετεί μία λειτουργία και έχει ένα ωφέλιμο αποτέλεσμα. Πράγματα για τα οποία έχουμε ολοκληρώσει τη σκέψη μας δεν γίνονται ποτέ ονειρικά ερεθίσματα. Στα όνειρα συντελούν μόνο τα μισομελετημένα ή αυτά που περνούν φευγαλέα από το μυαλό μας. Τα όνειρα έχουν θεραπευτική, ανακουφιστική δύναμη, καθώς μέσα από αυτά μπορεί να επιτευχθεί αποφόρτιση της ψυχής. Η ψυχή δεν θέλει να συνεχίσει τις εντάσεις της ημέρας, αλλά να τις διαλύσει και να αναπαυτεί από αυτές. 


Προσπαθώντας να εντοπίσουμε τις πηγές του ονείρου, καταλήξαμε σε πέντε είδη σύμφωνα με τον Freud και τον Jung: 
1) Εξωτερική (αντικειμενική) αισθητήρια διέγερση: Η ψυχή παραμένει και στον ύπνο σε συνεχή επαφή με τον εξωσωματικό κόσμο, και παρόλο που κλείνουμε τις σπουδαιότερες αισθητήριες πύλες, τα μάτια, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τα ερεθίσματα από τα αισθητήρια όργανα εντελώς ούτε να μηδενίσουμε τη διεγερσιμότητά τους. Έτσι, μπορεί να εισχωρήσει στα μάτια δυνατό φώς, να ακουστεί ένα θόρυβος ή να διεγείρει τον βλεννογόνο υμένα της μύτης μία αρωματική ουσία. Μπορεί επίσης να απογυμνώσουμε μερικά μέλη του σώματος κάνοντας αθέλητες κινήσεις κι έτσι να αισθανθούμε ψύξη ή αλλάζοντας θέση να νιώσουμε πίεση ή ένα άγγιγμα. Για παράδειγμα, όταν χάνουμε τη νύχτα το σκέπασμά μας ονειρευόμαστε ότι περιφερόμαστε γυμνοί ή ότι πέσαμε στο νερό. Όταν τα πόδια προεξέχουν στο κρεβάτι ονειρευόμαστε ότι στεκόμαστε στο χείλος του γκρεμού ή ότι πέφτουμε από ύψωμα. Όταν αρχίζει να χτυπάει το ξυπνητήρι, ονειρευόμαστε καμπάνες, κουδουνάκια ή ακόμα και σπάσιμο πορσελάνης. Είναι εντυπωσιακή η ευχέρεια του ονείρου να εμπλέκει ξαφνικές εντυπώσεις από τον αισθητό κόσμο με τέτοιο τρόπο μέσα στις παραστάσεις του ώστε να αποτελούν μία καλά προετοιμασμένη καταστροφή!!! 
2) Εσωτερική (υποκειμενική) αισθητήρια διέγερση: Οι εσωτερικές διεγέρσεις των αισθητηρίων οργάνων παίζουν ουσιαστικό ρόλο στις ονειρικές αυταπάτες, οι οποίες είναι πολύ ζωηρές εικόνες με πλούσιες εναλλαγές. Έτσι, μπορεί να κάνουμε δίαιτα και να ονειρευτούμε μία πιατέλα κι ένα χέρι με πηρούνι που παίρνει φαγητό. Να έχουμε πόνους στα μάτια και να έχουμε την παραίσθηση μικροσκοπικών σημαδιών που πρέπει με μεγάλη προσπάθεια να τα αποκρυπτογραφήσουμε. 
3) Εσωτερικό σωματικό ερέθισμα: Σχεδόν όλα τα εσωτερικά μας όργανα, που σε υγιή κατάσταση δεν μας δηλώνουν καν την ύπαρξή τους, σε καταστάσεις ερεθισμού ή σε περιπτώσεις αρρώστιας είναι για μας πηγή ενοχλημάτων που μπορούν στον ύπνο μας να μας προειδοποιήσουν για αρρώστιες. Τα όνειρα των καρδιοπαθών είναι πολύ σύντομα και τελειώνουν με έντρομο ξύπνημα. Οι πνευμονοπαθείς ονειρεύονται συνήθως καταστάσεις ασφυξίας, συνωστισμού ή φυγής. Στις περιπτώσεις πεπτικών διαταραχών το όνειρο περιέχει εικόνες από τον κύκλο της απόλαυσης και της αηδίας. 
4) Καθαρά ψυχικές πηγές ερεθισμάτων: Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι οι άνθρωποι ονειρεύονται αυτά που κάνουν την ημέρα και ό,τι τους ενδιαφέρει στην αγρύπνια. Υπάρχει όμως και ο ισχυρισμός ότι το όνειρο αποσπά τον κοιμώμενο από τα ενδιαφέροντα της ημέρας και ότι μόνο τότε βλέπουμε στον ύπνο μας αυτά που πραγματικά μας συγκινούν, όταν έχουν χάσει την ελκυστικότητά τους. 
5) Ενορμήσεις του ασυνείδητου: Όταν κάτι εξαφανίζεται από τη συνείδηση, δε διαλύεται στον αέρα ή παύει να υπάρχει – απλώς είναι εκτός της προσοχής μας, είναι φαινομενικά εξαφανισμένο (Jung). Έτσι, το ασυνείδητο συνίσταται κατά κύριο λόγο από ένα πλήθος περιεχομένων, που επισκιάζονται προσωρινά. Επίσης, εκτός από μία πλειοψηφία απλών αναμνήσεων, είναι δυνατόν να εμφανιστούν νέες σκέψεις που ποτέ πριν δεν ήταν συνειδητές. Αναπτύσσονται από τα σκοτεινά βάθη και αποτελούν σημαντικό μέρος της υποσυνείδητα αισθητής ψυχής.


 Γιατί μετά το ξύπνημα ξεχνάμε το όνειρο; 
Το πρωί το όνειρο διαλύεται, και μάλιστα το θυμόμαστε μόνο αποσπασματικά ενώ τη νύχτα ήταν μεγαλύτερο. Πολλές φορές ξέρουμε ότι είδαμε όνειρο αλλά όχι τι ακριβώς ονειρευτήκαμε. Από την άλλη, υπάρχουν όνειρα που διατηρούνται εξαιρετικά μακροχρόνια στη μνήμη. Ένας λόγος για τον οποίο ξεχνάμε τα όνειρα είναι επειδή οι εικόνες του ήταν πολύ αχνές, ενώ οι ζωηρότερες εικόνες διατηρούνται στη μνήμη. Επίσης, οι περισσότερες ονειρικές εικόνες αποτελούν βιώματα του παρελθόντος και αυτή η ιδιότητά τους συμβάλλει στο ξέχασμα των ονείρων. Ο πιο σημαντικός λόγος για τον οποίο ξεχνάμε τα όνειρα είναι το γεγονός ότι δεν συνάπτουν μεταξύ τους κατάλληλους δεσμούς και ειρμούς. Όπως αν σπάσουμε μία πρόταση στις επιμέρους λέξεις της και τις ανακατέψουμε τότε είναι δύσκολο να την απομνημονεύσουμε, έτσι και τα παράλογα συνονθυλεύματα στο όνειρο τα διατηρούμε πολύ δύσκολα και σπάνια. Αλλά και το γεγονός ότι το όνειρο δεν παίρνει σχεδόν ποτέ τακτοποιημένες αναμνήσεις από την άγρυπνη ζωή, αλλά μόνο μερικές λεπτομέρειες με τις οποίες φτιάχνει ένα νέο σύνολο, αποσυνδέει το όνειρο από τους συνειρμούς της άγρυπνης ζωής που ανακαλούμε στη μνήμη. 


Εργασίες του Ονείρου
Συμπύκνωση: ολική ή μερική παράλειψη κάποιων στοιχείων του ονείρου ή άθροιση στοιχείων που έχουν κάτι κοινό μεταξύ τους 
Μετάθεση: συναισθήματα, ιδέες ή επιθυμίες μεταφέρονται από το αρχικό τους αντικείμενο σε ένα πιο αποδεκτό υποκατάστατο για το Εγώ του ονειρευόμενου. Έτσι, είναι δυνατόν απαράδεκτες επιθυμίες και παρορμήσεις του ονειρευόμενου να αποδοθούν σε άλλο πρόσωπο του ονείρου. 
Συμβολισμός: ιδέες ή αντικείμενα που είναι συναισθηματικά φορτισμένα αναπαριστώνται με αθώες εικόνες που συνδέονται κατά κάποιο τρόπο με την ιδέα ή το αντικείμενο. Έτσι, ο βασιλιάς και η βασίλισσα συνήθως αναπαριστούν τους γονείς, τα σκαλοπάτια ή το ανεβοκατέβασμά τους αναπαριστούν συμβολικά τη σεξουαλική πράξη, το "δεξιά" και "αριστερά" έχουν ηθική σημασία, καθώς ο δεξιός δρόμος είναι ο δρόμος του δικαίου ενώ ο αριστερός είναι του εγκλήματος, ενώ οι ταξιδιωτικές αποσκευές μπορεί να θεωρηθούν το βάρος μίας αμαρτίας ή λανθασμένης απόφασης που μας βαραίνει. 

 

(Υλικό από το βιβλίο "Η ερμηνεία των ονείρων" του S. Freud και τα βιβλία "Το δώρο της ψυχοθεραπείας" και "Στον κήπο του Επίκουρου" του I. Yalom)